تاریخچه شهر

برخی از مورخین قدیم، تاریخ بنای اهواز را مربوط به ابتدای دوره ساسانیان و از اقدامات « اردشیر بابکان» بنیانگذار این سلسله دانسته و برخی نیز آن را از شهرهای دوره ایلامی دانسته‌اند که توسط اردشیر فقط بازسازی شده است. عده‌ای از مورخین متاخر عنوان نموده‌اند نام اهواز در دوران باستان (اوکسین) بوده است، درصورتی که بنابر نظر برخی مورخان اوکسی (Uxi) و اوکسیان (Uxian) یونانی شده کلمه (اووج) و (خوز) بوده و اوکسی ها یا همان خوزی ها ساکنین سرزمین خوزستان بوده اند و این شهر در دوره ایلامیان (تاریانا) (Tareiana) خوانده می شد. در طول تاریخ شهر اهواز دارای نام های متعددی بوده به طوری که (اگی نیز) یونانی شده نام این شهر است. شهررام، یارام شهر هرمزاردشیر، هوزمسیر، هرمشیر، هومشیر، هوجستان واجار، اخواز، سوق الاهواز، خزعلیه، ناصریه و... از جمله نام هایی است که برآن نهاده شده است.

حمزه اصفهانی درباره اهواز می نویسد «هرمز اردشیر نام دوشهر است، چون اردشیر آن ها رابنا نهاد هریکی را به نام مرکب از نام خود و نام خدای بنامید. آن گاه بزرگان و اشراف رادر یکی جای داد و کسبه و بازاریان را در دیگری. لذا شهر بازاریان به هوجستان و اجار معروف شد و عرب معرب نموده، سوق الاهواز خواندند و نام شهر دیگر راهم به عربی هرمشیر گفتند و هنگام فتح خوزستان توسط اعراب شهر بزرگان خراب شد و جای بازاریان بماند». یاقوت حموی نیز می گوید، اهواز جمع (هوز) است و آن در اصل (حوز) بوده است. بر اساس اطلاعات و آثار به جای مانده شهر اهواز در قرون نخستین اسلامی از بزرگ ترین و آبادترین شهرهای خوزستان بوده و چنان که از نوشته‌های همدانی مورخ قرن سوم هجری قمری به دست می آید، در حدود پنجاه هزار خانواده در این شهر سکونت داشته اند.

شهر اهواز به وسیله نهری به نام (شاهجرد) که در بالای سد اهواز از کارون جدا می شد، به دو محله تقسیم می گردید و پلی به نام (پل هنوان) بر روی آن احداث شده بود که دو بخش را به هم وصل می کرد. محله غربی که بین رودخانه و نهر مذکور واقع شده بود، (جزیره) نام داشت و محله دوم به نام (مدینه) در شرق نهر قرار داشت. بخش مدینه بزرگ تر از بخش جزیره و دارای بازارهای بزرگ بود و مسجد جامع شهر نیز در این قسمت واقع شده بود.

علیرغم رونق و شکوه چندین قرنه این شهر، به دلیل درگیری های فراوانی که از قرن سوم تا پنجم هجری قمری در خوزستان رخ داد و به دلیل آنکه کانون بسیاری از وقایع مانند حملات زنگیان، صفاریان، دیلمیان و... بود و این درگیری ها نا امنی و چپاول های مکرر شهر را به دنبال داشت، برای مدتی حدود هشتصد سال از مرکزیت استان افتاد و این رونق و مرکزیت به شهر شوشتر انتقال یافت. البته شکسته شدن سد اهواز، زلزله های متعدد و بیماریی مانند وبا و طاعون نیز که چندین بار موجب مهاجرت مردم از اهواز شد در این ویرانی وبیرونقی موثربوده است. بنابر برخی روایات تاریخی علی رغم اینکه تا قرن پنجم هجری قمری، هفتاد وهفت شهر در خوزستان زیر نظر اهواز به عنوان مرکز این ایالت قرار داشت، امابه مرور از این زمان به بعد شهر تبدیل به روستایی کوچک می شود و این وضعیت تا سال 1303 هجری شمسی ادامه پیدا کرد.